هرچند مفتول و میلگرد در ظاهر شبیه به نظر می‌رسند، اما تفاوت‌های زیادی از نظر ساختار، کاربرد و ویژگی‌های فنی دارند. در این مقاله به بررسی دقیق تفاوت میلگرد و مفتول می‌پردازیم تا انتخاب مناسبی در پروژه‌های صنعتی و ساختمانی داشته باشید.
مفتول و میلگرد چیستند؟ (تعریف اولیه)
تعریف مفتول: مفتول (Wire Rod) نوعی محصول فولادی با سطح مقطع دایره‌ای و قطر کم است که معمولاً به صورت کلاف تولید و عرضه می‌شود. این محصول از نورد گرم شمش فولادی به‌دست می‌آید و به دلیل نازکی و انعطاف‌پذیری بالا، در صنایع مختلفی مانند ساخت توری، فنر، سیم‌های جوشکاری، مفتول گالوانیزه و نجاری کاربرد دارد. تصویر زیر، یک کلاف از مفتول سیاه را نشان می‌دهد. اگر مایل به دریافت اطلاعات جزئی درباره مفتول سیاه هستید، پست سیم آرماتوربندی چیست را بخوانید.
تعریف میلگرد: میلگرد (Rebar) نوعی میله فولادی با سطح مقطع گرد یا آجدار است که به‌عنوان تقویت‌کننده در سازه‌های بتنی به کار می‌رود. میلگردها در اندازه‌ها و گریدهای مختلف تولید می‌شوند و هدف اصلی آنها افزایش مقاومت کششی بتن است. این محصول از نورد گرم شمش فولادی تولید شده و جزء مهم‌ترین مصالح در صنعت ساختمان‌سازی به‌شمار می‌آید. تصویر زیر،شاخه‌های بسته بندی شده منظم میلگرد را نشان می‌دهد.
مقایسه تفاوت‌های کلیدی بین مفتول و میلگرد
همانطور که در تصاویر بالا مشخص است، اولین تفاوتی که با نگاه به مفتول و میلگرد به چشم می‌خورد، ظاهر آن‌هاست.
مفتول معمولاً نازکتر، صاف‌تر و به‌صورت کلاف (کویل) پیچیده‌شده عرضه می‌شود، در حالی‌که میلگرد ضخیم‌تر بوده و معمولاً به شکل شاخه‌های مستقیم و بلند تولید می‌شود. همچنین میلگردها اغلب دارای آج‌هایی روی سطح خود هستند که برای درگیری بهتر با بتن طراحی شده‌اند، اما مفتول سطحی کاملاً صاف و بدون آج دارد.
از نظر جنس، باید بدانید که میلگرد از جنس فولاد است اما مفتول می‌تواند از هر ماده‌ای که قابلیت مفتول شدن داشته باشد، تشکیل شده باشد. تصویر بالا، مفتول سیاه حرارت دیده (آنیل شده) را نشان می‌دهد که از جنس فولاد است اما محصولاتی مثل مفتول مسوار، مفتول آلومینیومی و … هم وجود دارند.
از دیگر تفاوت‌های مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاربرد: میلگرد در بتن‌ریزی و ساخت سازه‌های مسلح استفاده می‌شود، در حالی که مفتول در تولید سیم، توری، فنر و مصارف صنعتی سبک کاربرد دارد.
- ابعاد: قطر مفتول معمولاً بین 1 تا 5 میلی‌متر است، ولی میلگردها معمولاً از 6 تا 32 میلی‌متر یا بیشتر تولید می‌شوند.
- فرم بسته بندی: میلگردها را عموما نمی‌توان به صورت کلاف بسته بندی کرد و به صورت شاخه‌های 6 یا 12 متری انتقال داده می‌شوند (خصوصا سایز‌های بزرگتر) اما مفتول به صورت کلاف بسته بندی می‌شود. البته از کلاف برای مشتریان می‌توان مفتول را برید و به حالت شاخه دراورد که مرسوم نیست.
خلاصه این تفاوتها در جدول زیر ببینید:
| ویژگی | مفتول | میلگرد |
|---|---|---|
| ظاهر | نازک، سطح صاف، بدون آج، به صورت کلاف | ضخیم، سطح آجدار یا ساده، به صورت شاخه‌ای |
| جنس فولاد | فولاد نرم یا نیم‌سخت | فولاد با مقاومت بالا |
| قطر معمول | ۱ تا 5 میلی‌متر | ۸ تا ۳۲ میلی‌متر یا بیشتر |
| بسته‌بندی | به صورت کلاف (کویل) | به صورت شاخه‌های ۶ یا ۱۲ متری |
| کاربرد اصلی | تولید سیم، توری، فنر، سیم جوش و مصارف سبک | مسلح‌سازی بتن و مقاوم‌سازی سازه‌ها |
| انعطاف‌پذیری | بسیار بالا | کم (مقاومت در برابر خم شدن) |
| مقاومت کششی و فشاری | پایین‌تر | بسیار بالا |
تفاوت در نحوه تولید
در تولید هر دو محصول، از روش نورد گرم استفاده می‌شود به همین دلیل نحوه تولید آنها به شدت شبیه به هم است. با این حال تفاوت‌های بسیار مهمی نیز وجود دارند که با آنها می‌پردازیم.
- روش تولید: میلگرد با ذوب شمش آهنی با درصد کربن بالا و عملیات نورد گرم به شکل میلگرد درآورده می‌شود اما مفتول روش‌های مختلفی دارد. در کارگاه‌های بزرگ و مجهز، می‌توان مفتول سیاه را دقیقا با همین روش (یعنی ذوب شمش و نورد گرم) تولید کرد با این تفاوت که ماده اولیه مفتول بسته به انعطاف مورد نیاز محصول نهایی می‌تواند گریدهای متفاوتی داشته باشد و همچنین عملیات کشش بیشتر از میلگرد ادامه پیدا می‌کند زیرا مفتول نازکتر از میلگرد است.
اما همیشه روش نورد گرم نیست. همانطور که در مقاله تولید مفتول از ضایعات به آن اشاره کردیم، گاهی مفتول‌ها از طریق کشش سرد میلگردها در کارگاه‌های کوچک تولید می‌شوند. - حرارت دهی (آنیل کردن): مفتول سیاه برای اینکه انعطاف پذیری بیشتری داشته باشد و همچنین مفاومت آن به اکسید شدن افزایش پیدا کند، پس از اتمام فرایند تولید مفتول، در کوره با حدود 900 درجه سانتی گراد حرارت می‌بیند و اصطلاحا آنیل (پخته) می‌شود در حالی که میلگرد اصلا به چنین فرایندی نیاز ندارد.
- ایجاد آج: میلگردهای آجدار، در دمای بالا که میلگرد شکل پذیر است، با الگوریتم خاصی توسط ماشین دارای آجدار می‌شوند اما مفتول چون کاربری متفاوتی دارد، نیازی به آج ندارد.
- خنک سازی کنترل شده: برخی میلگردها (مثل میلگردهای TMT) بلافاصله پس از نورد گرم وارد سیستم خنک‌سازی سریع می‌شوند تا سطح آن سخت شود ولی مغز آن شکل‌پذیر باقی بماند. این روش باعث افزایش استحکام و انعطاف‌پذیری هم‌زمان می‌شود.
- برش و بسته بندی: میلگردها به صورت شاخه‌های 6 یا 12 متری برش داده و به صورت بندیل بسته بندی می‌شوند، اما مفتول‌ها می‌توانند در بازه‌ای از وزن دلخواه، به صورت کلاف بسته بندی شوند.
مفتول بهتر است یا میلگرد؟
باید گفت که هیچ‌کدام به‌صورت مطلق بهتر از دیگری نیستند؛ بلکه نوع کاربرد مشخص می‌کند کدام گزینه مناسب‌تر است. میلگرد به دلیل استحکام بالا و سطح آجدار، در سازه‌های بتنی و پروژه‌های عمرانی گزینه‌ای ضروری است و نمی‌توان آن را با مفتول جایگزین کرد. در مقابل، مفتول به دلیل انعطاف‌پذیری و قطر کم، در ساخت توری، قفسه، گرده زدن میلگردها در آرماتوربندی، بسته‌بندی، قطعات صنعتی و کاربردهای سبک‌تر بسیار بهتر عمل می‌کند. بنابراین انتخاب بین آنها باید بر اساس نیاز پروژه انجام شود، نه صرفاً برتری یک محصول نسبت به دیگری.
| وضعیت پروژه یا کاربرد | انتخاب بهتر | دلیل انتخاب |
|---|---|---|
| سازه بتنی (ساختمان، پل، تونل) | میلگرد | مقاومت کششی بالا و چسبندگی مناسب به بتن |
| ساخت توری فلزی یا سیم‌کشی | مفتول | انعطاف‌پذیری و فرم‌پذیری بالا |
| تولید فنر، میخ، پیچ، یا قطعات صنعتی | مفتول | قابلیت فرم‌دهی دقیق و کشش بالا در قطرهای پایین |
| دیوار برشی یا ستون باربر در ساختمان | میلگرد | استحکام ساختاری و مقاومت در برابر نیروهای جانبی |
| بسته‌بندی یا بستن میلگرد و داربست | مفتول | قابلیت تاب خوردن و بستن سریع، سبک و مقرون‌به‌صرفه |
مقایسه قیمت مفتول و میلگرد
هر دو محصول، چون از جنس فولاد یا فلز هستند، قیمتشان مستقیم با قیمت دلار رابطه دارد. در صفحات قیمت سیم مفتول و قیمت میلگرد، می‌توانید نرخ روز و بروزرسانی شده را مشاهده کنید و قیمت‌ها را مقایسه کنید. به طور کلی، قیمت هر کیلو مفتول بیشتر از میلگرد است زیرا عملیات بیشتری روی آن انجام شده است. البته دلایل دیگر هم در این موضوع دخیل است.